Soms komen bepaalde instrumenten op mijn pad waarvan ik alleen maar kon dromen dat ik ze ooit mocht bespelen. De Tanpura behoort daar ook bij. De Tanpura is een ondersteunend tokkelinstrument (of drone-instrument, zoals het in de volksmond wordt genoemd). Doordat ik regelmatig op locatie speel is het voor mij van belang dat het instrument niet te groot is. Vandaar dat mijn voorkeur uitging naar de Tambura ( een soort reis-tanpura). Het heeft zijn naam van de mix van twee woorden ‘tana’ betekent een ‘muzikale uitdrukking’ en ‘pura’ betekent compleet.
Het instrument stamt uit eind 16de eeuw. De Tambura wordt tijdens een muzikale uitvoering gelijkmatig gespeeld.
Wat is een Tambura
Tambura, ook gespeld als tamboura, tamburi, of tandura is een fretloze Indiase luit met lange hals, circa 102-153 cm in lengte, en heeft gewoonlijk vier metalen snaren gestemd (relatieve toonhoogte) c-c′-c′-g of c-c′-c′-f. Zuiver stemmen is een klus apart en bereik je door stukjes wol of zijde tussen de snaren en de onderbrug te steken en door kleine kralen aan de snaren te bevestigen. In Zuid-India wordt het lichaam van de tambura gemaakt van een hol stuk jackwood (hout van de jackfruitboom). De Tambura wordt verticaal gehouden terwijl ik de snaren bespeel. De Tambura is een zogenaamde drone-begeleider van zowel klassieke als volksmuziek in Zuid-Azië, en vormt een essentiële tonale basis van waaruit een zanger of een instrumentale solist een melodisch of ritmische kader ontwikkelt (raga).
Rijke overtone klanken
Het overtone- en rijke boventonen geluid met de hoorbare beweging in de innerlijke resonanties van de tonen wordt bereikt door het toepassen van het principe van JIVARI, dat een aanhoudend “zoemend” geluid creëert, waarin bepaalde harmonische klanken resoneren met een gerichte helderheid. Jiva verwijst naar ‘ziel’, dat wat leven geeft.
Om dit effect te bereiken, worden de snaren over een tafelvormige brug, met een gebogen bovenzijde, gespannen. De voorkant van de brug loopt langzaam af ten opzichte van het oppervlak van de snaren. Wanneer een snaar wordt geplukt, heeft deze een onderbroken contact met de brug. Wanneer de snaar op en neer beweegt, raakt de neerwaartse golf het verste punt op de kromming van de brug. Naarmate de bewegingsenergie van de snaar geleidelijk afneemt, zullen deze contactpunten van de snaar op de brug ook geleidelijk verschuiven.
Er wordt gesproken over een samengestelde geluidsgolf die afhankelijk is van:
- de kromming van de brug
- toonhoogte
- snaarspanning
- tijd
Wanneer de snaar geplukt wordt heeft deze een grote golfbeweging. Naarmate de energie van de beweging van de snaar geleidelijk afneemt, kruipt het contactpunt van de snaar met de brug langzaam de helling van de brug op. Afhankelijk van schaal, spanning en toonhoogte kan dit tussen drie en tien seconden duren.
Het belang van boventonen
De muziek zoals wij die kennen is ontwikkeld vanuit de kern van de noot of toon zelf. In wezen is een noot een trilling waarbij de hoofdtoon die wij horen, de grondtoon, slechts één van de vele tonen is die op dat moment aanwezig zijn en trillen. De andere tonen, of boventonen zoals ik ze noem, zijn meestal onhoorbaar voor het menselijk oor. Westerse muziekinstrumenten worden gewoonlijk zo gemaakt om de boventonen te dempen, omdat de meeste Westerlingen deze boventonen lelijk en ongewenst vinden. Westerse snaar instrumenten worden gemaakt met dunne rechtopstaande bruggen om de kans te verkleinen dat men boventonen hoort. In India spelen de boventonen een meer prominente en diepgaande rol. Het ontwerp van de platte of ligt gebogen brug op de Indiase luiten maakt het mogelijk dat de boventonen hoorbaar worden en een cruciale rol spelen.
Muziek, zowel op het westelijk als op het oostelijk halfrond, is afhankelijk van boventonen als basis van het gebruikte noten- en tonenmateriaal. Een toonladder is niets anders dan een verzameling boventonen in een specifieke volgorde. Volgens de Chinese legende ontdekte Lin Lun in het jaar 2697 v. Chr. Boventonen door hard op een bamboepijp te blazen.
Jaren later in Griekenland creëerde Pythagoras toonladders en theorieën gebaseerd op dezelfde principes als Lin Lun. Deze principes vormen de essentie van het octaaf, de basis van de muziek zoals we die nu kennen. We kunnen concluderen dat het octaaf is opgebouwd uit boventonen die direct (sonant) en indirect (dissonant) met elkaar in verband staan, en dat de hele toonladder in wezen uit één noot voortkomt.
Het geheim van de Tambura
is een draadje…
Wie voor het eerst een Tambura hoort, is vaak verbaasd dat die paar snaren zóveel klanken kunnen voortbrengen. Om deze resonantie en speciale geluiden te creëren, heb je twee dingen nodig: een Tambura en een klosje naaigaren of een draadje uit je trui. That’s all.
Als je goed kijkt, zie je dat er tussen elke snaar en de brug een dun draadje zit. Zonder dit draadje klinkt de Tambura nauwelijks anders dan – ik noem maar wat – een gitaar. Het draadje zorgt ervoor dat de snaar een heel klein beetje loskomt van de brug, die breed en ligt gekromd is. Zo krijgt de snaar een beetje ruimte en ‘stuitert’ hij bij elke trilling als het ware tegen de brug. Daardoor ontstaat het karakteristieke geluid van de Tambura.
Deze constructie met de gekromde brug is een unieke Indiase muzikale uitvinding. Je vindt hem niet alleen op de Tanpura, of Tambura maar ook op andere Indiase luit-instrumenten, zoals de Sitar, de Rudra vina en de Surbahar (bas-sitar).
De helende kracht van muziek
Muziek is klank, en klank is het ritme van het leven. Klank is een creatief gereedschap om het mentale en fysieke welzijn van een individu te ontwikkelen. Klank is een manier om onze ervaringen te uiten, zowel innerlijke als uiterlijke ervaringen. De Indiase klassieke muziekklanken spelen een zeer belangrijke rol in het verlichten van ziekten op natuurlijke wijze te helen. Deze klanken produceren gunstige effecten en zijn fysiek, mentaal, emotioneel en spiritueel verheffend. Indiase klassieke klanken zijn gebaseerd op “de raga”. De raga is een melodische schaal, bestaande uit noten. Het woord ‘raga’ in het Sanskriet betekent ‘to please’.
Technisch gezien betekent raga: een zoete combinatie van muzikale noten die opeenvolgend na elkaar worden bespeeld. In de Indiase cultuur worden raga’s op verschillende tijden van de dag gespeeld. Elk moment van de dag heeft een ander effect op de melodische schoonheid van de klank. Zo wordt bijvoorbeeld Raga Bhairav beluisterd in de ochtend omdat het dan een totaal ander effect heeft op de oren dan waargenomen wordt in de avond.
Tambura, de weg van verfijning
Tambura leren spelen is een kunst op zich. Maar ik kan je nu al vertellen het geeft veel rust in lijf en geest. Het stemmen van het instrument is tijdrovend en tegelijkertijd een ontdekkingsreis. Er wordt gezegd dat de stemming van de persoon te horen is in de klank en resonantie die wordt voortgebracht. Dat zou betekenen dat als ik onrustig en uit balans ben dat het te horen is in de klank van de tambura. Zou ik zenuwachtig of gehaast dan zal ook dat te horen zijn. Om die reden is ademhaling en meditatie van belang bij het bespelen van de Tambura. Tambura bespelen is een weg naar verfijning – in oren, in motoriek en in bewustzijn.
Ik ben benieuwd wat dit instrument mij en mijn toehoorders gaat brengen.
“Klank heeft een helende kracht, klank kan de ziel verheffen, klank is creatie en kan inspireren; er is geen betere manier om dichter bij het goddelijke, de rijzende geest te komen als het juist wordt begrepen”
Een prachtige tekst van Soefi Hazrat Inayat Khan (1882-1927):
“ While tuning the tambura, the artist tunes his own soul. Not only has he tuned the instrument, but he has felt the need of every soul in the audience and the demands of their souls, what they want at that time. He becomes an instrument of the whole cosmic system, open to all inspiration at one with the audience, in tune with the tambura and it is not only music, but spiritual phenomena that he gives to the people… “
Geef een reactie