De oudere bevolking is mij zeer dierbaar en ik werk graag mee om bekendheid te geven over hoe heilzaam massage en klankwerk voor hen is. Ik zie en ervaar de impact die aanraking kan hebben op mensen met dementie. Hun ogen lichten op en velen beginnen zich te openen en te lachen. Het enige wat ik doe is hun handen of voeten masseren, lichtjes hun schouders en armen masseren of zachtjes over hun rug wrijven. Aanraken is krachtig! Massage en aanraking zijn een eerste levensbehoefte en zorgt er voor dat ze zich beter voelen.
Mensen met dementie kunnen (net als iedereen) echt baat hebben bij een regelmatige massage. De meesten van ons genieten van een massage om ons te helpen onze spanning te verlichten en pijntjes en kwalen te verzachten. Er is geen twijfel dat een regelmatige massage de potentie heeft om de kwaliteit van leven te verbeteren, en dit geldt zeker voor mensen met dementie.
Heb je het gevoel dat je de ander niet meer echt bereikt?
Is er door dementie of somatische aandoening geen of moeilijk contact mogelijk?
Als het niet meer lukt om contact te leggen door verbale communicatie dan kun je mensen nog bereiken door aanraking.
Aanraking, massage en klankwerk zijn een andere vorm van communicatie en hebben geen gesproken taal nodig om verstaan te worden.
Complementaire zorg
Complementaire zorg wordt veel toegepast in de ouderenzorg en met name in de zorg voor mensen met dementie. Denk hierbij aan het gebruik van geur (aroma), massage en klankwerk.
Aanraking en massage als complementaire zorgverlening is een aanvullende vorm van zorg die niet gericht is op het genezen maar op het verminderen van spanningen, het wegnemen van angst en onrust, het verzachten van pijn en het verbeteren van de stemming.
Liefdevolle aanraking is een taal die altijd wordt begrepen. Ook als de communicatie door dementie of een andere somatische aandoening wordt bemoeilijkt. Een ontspannende aanraking of massage geeft de ander troost, vertrouwen, en innerlijke rust. De ademhaling wordt gelijkmatig en het gehele lichaam ontspant. Verdriet en sterke emoties als boosheid verzachten zichtbaar tijdens de massage.
Sensomotorische integratie kan ook voor mensen met dementie een zinvolle ingang zijn. Iedereen heeft het voor zijn welbevinden nodig om zintuigprikkels te krijgen die als prettig worden ervaren en betekenis voor hem/haar hebben. Hoewel het proces van dementie niet te stoppen is, is het zinvol om zoveel mogelijk prikkels aan te bieden die als prettig en betekenisvol worden ervaren. Zinvolle activiteiten helpen op hun beurt weer om in een zo optimaal mogelijke toestand van alertheid te blijven. Activiteiten die als prettig worden beleefd met een optimale alertheid hebben een positief effect op de stemming gedurende de dag, de nachtrust en het gedrag.
Diepe gevoelens van kwetsbaarheid, verdriet, kwaadheid, angst, onrust tonen zich vaak spontaan en krachtig. Beschermingsmechanismen zijn weg gevallen. Het is bekend dat zachte benaderingen zoals massage, aanraking en klankwerk het innerlijke voeden en meer rust en harmonie brengen. Zo ook biedt zachte aanraking van specifieke zones op het lichaam ondersteuning bij het omgaan met deze gevoelens en brengt de persoon met dementie dichter bij zichzelf. Zachte aanraking of klankwerk met klankschalen, sjamanendrum, Ocean drum, Native fluit biedt opnieuw verbinding met het eigen lichaam en met zichzelf. Het geeft rust.
Massage werkt rustgevend. En als je een oudere met dementie zachtjes aanraakt tijdens het eten, bevordert dit zijn/haar eetlust.
Probleemgedrag of onbegrepen gedrag
Gedrag- en stemmingsproblemen komen veel voor bij mensen met dementie. Ze kunnen zowel apathisch en depressief zijn, als angstig en onrustig. De benadering van probleemgedrag of beter gezegd onbegrepen gedrag bij dementie bestaat uit psychosociale interventies en/of medicamenteuze behandeling. Ook hier kan klankwerk, massage en zachte aanraking een uitkomst bieden wanneer ingezet wordt als complementaire zorg.
Bij mensen met dementie is aanraken, knuffelen en strelen heel belangrijk.
Bij Alzheimer worden veel pijnkernen vernietigd behalve het zogeheten S1-gebied:
het primair somatisch sensorisch gebied waar de zintuiglijke prikkels binnenkomen.
Het betekent dat ook in het eindstadium van dementie de tastprikkel nog aankomt.
De tastzin blijft het langst in tact.
Communiceren met mensen met vergaande dementie gaat dus het beste via de tastzin.
Vertrouwen en veiligheid
“Wat geweldig dat je er bent, jou vertrouw ik tenminste”
Dat is de begroeting die ik kreeg toen ik naar mijn cliënte met dementie in het verzorgingshuis ging voor een massage. Na afloop zei ze “Ik ben zo blij dat je geweest bent, ik knap er echt van op!”
“Wanneer kom je weer? Dan pas… “
Mijn naam weet ze allang niet meer, maar ze weet wel dat ik goed voor haar ben en dat ik fijne massages geef. Die geef ik met aandacht en liefde, al meer dan 5 jaar. Toen ik voor het eerst bij haar kwam had ze een beginnende dementie, inmiddels woont ze al meer dan 4 jaar in een zorginstelling in Tilburg.
Deze reactie laat wederom zien dat het niet alleen maar om een massage en aanraking gaat maar ook om vertrouwen en veiligheid. Eén vertrouwde persoon die haar die heerlijke massages geeft. En veilig voelen dat willen we toch allemaal!
Betekenis ervaren
Het allerbelangrijkst blijkt in de kwetsbare levensfase te zijn: je verbonden kunnen voelen met de mensen en de dingen om je heen, zelf ook iets voor anderen kunnen betekenen en jezelf als gelijkwaardig en autonoom kunnen ervaren. Kortom: betekenis ervaren.
Dag invulling
Ook is het belangrijk om iets te doen te hebben. Het gelukkigst maken dingen waar iemand passie voor heeft. Iets doen voor een ander staat ook bovenaan. Maar gewoon tijdverdrijf kan ook fijn zijn, zo blijkt. Daarnaast geven kwetsbare ouderen aan dat voldoende rust eveneens belangrijk is: activiteiten en rust moeten in balans zijn. Daarbij is nagenieten even belangrijk als genieten op het moment zelf. Ook vroegere herinneringen ophalen is belangrijk: bij het ouder worden maken herinneringen een steeds groter deel uit van het eigen leven. En ze kunnen zó levendig zijn, dat ze de betekenis kunnen hebben van een ‘levende relatie’. Mensen met gevorderde dementie hebben hulp nodig bij het ophalen van die oude herinneringen. Mensen uit de naaste omgeving moeten helpen herinneringen wakker te kussen en degene weer te laten voelen en weten dat ze er zijn en wie ze zijn.
Klank helpt mensen met dementie
Belangrijke momenten in ons leven zijn vaak gekoppeld aan muziek of klank herinneringen. Momenten van geluk, verdriet en vreugde die je niet wilt kwijtraken. Bij mensen met dementie en vergeetachtigheid kunnen klanken vergeten herinneringen samen met het gevoel hiervan naar boven halen. Op deze manier ontstaat een moment van herkenning en geluk.
Klank begeleidt ons hele leven, vanaf de geboorte tot aan het eind. Trilling en beweging zijn vertrouwde ervaringen. Door klankschalen en andere oer instrumenten tot klank te brengen merk ik dat ik in contact kom met de mens met dementie, door zachte klanken en vibraties. het geeft een gevoel van geborgenheid, welbevinden, vertrouwen, zekerheid en ontspanning. De soms uitlokkende klanken kunnen een luikje openen waardoor de weg vrij is voor een ontmoeting zonder het woord. Vooral mensen met vergevorderde (verzonken) dementiekunnen baat hebben bij de klankbelevingsgerichte momenten, omdat zij de klanken en trillingen tot op het laatst kunnen ervaren en dus contact kunnen maken met zichzelf en de omgeving.
Ik geef met mensen met beginnende en (ver)gevorderde dementie individuele klankmassages en klankbelevingsmomenten voor groepen ( max .10)
Klankmassages zijn net zoals alle andere vormen van aanraking en massage via een holistische benadering steeds afgestemd op de persoon en in het moment. Naast de genoemde voordelen als gevoelens van ontspanning kan het ook energie geven, uit een negatieve gedachtencirkel breken, ontladen, genieten en verwonderen. Er altijd ruimte tot het loslaten van fysieke spanningen en een betere doorstroming van energie.
Klankbelevingsmomenten zijn er vooral om samen plezier te maken, te genieten en waarbij ontspanning bovenaan staat. Afhankelijk van de mogelijkheden, het moment en de wensen luisteren we naar klankschalen en andere instrumenten waaronder oceandrum, sjamaandrum, aquaphone, koshi’s, fluiten, sandawa en meer. Dit kan worden gecombineerd met verhalen, beelden, creatief werken of kunstzinnige uitingen.
Klanken zijn de verbindende factor
Nu een jaar of wat geleden werd ik met regelmaat uitgenodigd in de huiskamer van de Herbergier in Vlijmen, een kleinschalige woonvoorziening voor ouderen met geheugenproblemen zoals dementie. Het werd gezien als een activiteit en ik weet nog de eerste keer dat ik er klanken liet horen dat het verzorgend personeel en het zorgechtpaar mij benadrukten “niet meer dan een half uur!!!”. Nadat ik enkele instrumenten in de huiskamer had verdeeld vulde klank langzaam de huiskamer. De ene bewoner reageerde op de donkere sjamaandrum, bekleed met twee prachtige witte paardenhuiden, de ander op de klankschalen.
Er was één echtpaar waarvan de man vooral reageerde op de Native fluit. De man zat samen met zijn vrouw op de bank, keek nog wat strak voor zich uit maar zodra de fluit voorbij kwam werd zijn aandacht getrokken. Het waren vooral de lage toonreeksen die binnen kwamen bij de mensen. Met elke bewoner maakte ik contact, of ontmoette ik in klank. Hun ogen veranderden en ze zochten met oren en handen naar waar het geluid vandaan kwam. Na enkele minuten daalde een soort stilte in en om de bewoners. Sommige leken weg te dutten terwijl andere juist alert werden. Het mooie van oer instrumenten is dat ze een natuurlijke trilling hebben. Toen ik de klankschalen liet horen en voelen zag ik verschillende emoties naar voren komen in lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen. Emoties die zo hun uitdrukking vinden aan wat er van binnen leeft. Zo ook bij de man van het echtpaar. Als ik voorbij kwam met de fluit floot hij terug. Samen hadden we een “gesprek” en al fluitend kwamen we steeds dichter bij elkaar. De zorgelijke, starre blik in zijn ogen maakte plaats voor twinkelingen.
Klank een andere taal
Er was duidelijk iets aangeraakt bij meneer, maar ook bij zijn vrouw. Na afloop van de uiteindelijk 1½ uur durende klanksessie had ik de tijd genomen om nog even met het echtpaar na te praten. Haar ogen waren vochtig en ze fluisterde zachtjes: “Weet je jongen, zo speelde hij vroeger met onze kinderen. Ze hadden hele gesprekken op die manier … ik vind het zo erg dat ik niet meer met hem kan praten”.
Ik vertel haar dat hij mij al fluitend vertelde van de ondeugende dingen die hij deed samen met de kinderen, zogenaamd zonder dat u (zij) het wist. Er brak een traan door bij haar. Ik stelde haar voor om een andere taal dan woorden te gebruiken om met haar man te praten, de taal van het “fluitje”. Ze keek me aan ; “Oh ja, ja dat kan natuurlijk ook, want ik verstond hun vroeger ook wel hoor”.
Het bleek dat mijn klank belevingen de bewoners gerust stelde, het was geen oude volksmuziek, geen klassiek piano concert maar een manier om contact te maken met eenieder. Voor de activiteiten coördinator was dit even wat anders :”Nog nooit zijn onze bewoners zo lang blijven zitten en we zien echt veranderingen. Het lijkt wel of sommigen uitkijken naar je wanneer die lange man met zijn fluit weer komt”. Mooi toch, het gaat uiteindelijk om oprechte aandacht en tijd in een andere taal die wel begrepen wordt.
Onderzoek zorgverleners
Zorgverleners vinden dat massage een waardevolle bijdrage levert aan de zorg voor verpleeghuis bewoners met ernstige dementie. Met name in het maken van contact en het verminderen van onrust. Dit blijkt uit een pilot uitgevoerd in 2016 door zorgorganisatie Laurens, het Van Praag Instituut en onderzoeksinstituut NIVEL.
De conclusie na de pilot was veel belovend. Hoewel het slechts een pilot betrof, blijkt het toepassen van massage een bijdrage te kunnen leveren aan de zorg voor mensen met ernstige dementie. Massage blijkt waardevol te kunnen zijn in het maken van contact met deze doelgroep en, in overeenstemming met eerder internationaal onderzoek naar massage bij mensen met dementie, onrust te kunnen verminderen. In principe lijkt massage breed toepasbaar bij mensen met dementie, mits hierbij rekening wordt gehouden met persoonlijke voorkeuren en eventuele bijkomende problematiek voortkomend uit dementie. Naast de gunstige effecten die de massage had op de bewoners, bleek de interventie ook positief van invloed op de werkbeleving van zorgverleners. Wel is het zaak om als zorgorganisatie beleid te ontwikkelen voor toepassing in de dagelijkse zorg en hierdoor zorgverleners tijd en mogelijkheden te bieden voor structurele toepassing.
Er is nog steeds veel onderzoek nodig en er worden op Nationaal als ook op Internationaal niveau nog steeds onderzoeken gedaan naar de effecten van massage en aanraking als ook subtiel klankwerk op ouderen met dementie met gedragsproblemen, emotionele problemen cognitieve beperkingen. Ook hier zijn het niet zo zeer problemen als wel onbegrepen gedrag.
Conclusie:
Wanneer een persoon met dementie als persoon wordt gezien in plaats van alleen als patiënt, kan er meer genezing plaatsvinden en zal het algehele welzijn verbeteren. Het is aangetoond dat massage de algehele kwaliteit van leven verbetert, agitatie vermindert, bijdraagt aan een beter gevoel van oriëntatie en leidt tot meer positieve sociale interactie. Massage en subtiele aanraking vermindert geagiteerd gedrag zoals ijsberen, dwalen, vocalisatie en resistentie tegen zorg.
Multi sensorische behandelmethoden zoals klank- en kunsttherapie zijn geen directe vormen van lichaamswerk, maar ze kunnen de algehele cognitieve toestand verbeteren en angst en depressie in verband met dementie verminderen.
Het is vermeldenswaardig dat zorgverleners voor mensen met dementie – vooral familieleden of vrienden – extreme stress en depressie kunnen ervaren die verband houden met de tijd en emotionele investering die in patiëntenzorg gaat. Iedereen die deze rol vervult, heeft ook baat bij het ontvangen van massage of een ander soort behandeling (klank en/of kunst) als zelfzorg om stress en symptomen van depressie te verlichten.
Tip voor de moderne dementiezorg
Met persoonsgerichte zorg een betekenisvol leven mogelijk maken. ‘Autonomie’ en ‘eigen regie’ zijn hierbij belangrijk, maar wat wordt daaronder verstaan in de moderne dementiezorg? Het is namelijk wat anders dan ‘alles zelf doen’. Mensen zijn vaak bang om afhankelijk te worden van de goede zorg van anderen, maar mensen hebben elkaar nodig.
Altijd! Dat hoort bij het leven.
Je kunt dus ook autonoom zijn en eigen regie hebben met de hulp van anderen. Sterker nog: goede relaties en goede zorg zijn nodig om te leven met gebreken en om zelf richting te geven aan dat leven.
Zorg bij mensen met dementie is niet meer doen om te ontlasten maar juist minder doen en wel volledig aanwezig zijn in het moment en ondersteuning te bieden middels aanraking, massage en klankwerk.
Wel is het zaak om als zorgorganisatie beleid te ontwikkelen voor toepassing in de dagelijkse zorg en hiervoor zorgverleners tijd en mogelijkheden te bieden voor structurele toepassing van massage en tijd voor aanraking.
Idee:
Maak iemand met dementie blij, of een mantelzorger of zorgverlener met een massage cadeaubon.
Leg bijvoorbeeld met familie en vrienden een bedrag bij elkaar (delen in de kosten) en trakteer je dierbaren op een massage, om een grote GLIMLACH op hun gezicht te toveren.
Geef ze een geweldige tijd om tweewekelijks of maandelijks naar uit te kijken. Onbetaalbaar!
( deze bestel je via de knop cadeaubon op de website)
De ontvanger kan zelf, of samen met de naaste of mantelzorger, een toepasselijke massage uitzoeken bij anders dan anders massage in Vlijmen, of bij masseurinamsterdam in … Amsterdam
Ze kunnen hun massage krijgen terwijl ze op bed liggen of zitten/liggen in hun favoriete stoel. Ze kunnen aan- of uitkleden (afhankelijk van wat ze prettig vinden en zelfstandig kunnen doen met lichte hulp). Meestal is een sessie van 45 minuten alles wat ze nodig hebben (dit omvat het voorbereiden van de massage en circa 30 minuten masseren).
Ik kan reizen (tegen een kleine reiskosten vergoeding) naar hun huis, zorginstelling of faciliteit, dus er is geen onnodige stress voor hen in verband met reizen.
Ruimte voor dementie
Een andere kijk op omgaan met dementie en mantelzorgers. Klaartje Dullemond is dementie expert in Amsterdam en omgeving en pakt het net even anders aan.
Klaartje werkt vanuit een psychosociale visie op dementie, werkt met mensen met vergeetachtigheid en diverse geheugenproblemen. En ze spreekt liever over een ‘beschadigd brein’ dan over ‘problemen’.
Klaartje denkt buiten – en werkt anders dan – de reguliere kaders. Ze is er voor hen die dat ook zijn, de kunstenaars, de schrijvers, ‘de eigenheimers’.
De mens met een beschadigd brein staat centraal, diens naasten & netwerk zijn evenzo belangrijk. Daarom ziet ze in deze driehoek van de mens met een beschadigd brein, zijn eigen netwerk en de professioneel ondersteuner als een samenwerkingsverband. Aan iedereen in de driehoek kan ze ondersteuning en voorlichting geven, een luisterend oor of sparringpartner zijn. Ze blijft samen kijken – en samen zoeken – naar de mogelijkheden, naar wat er nog wel kan.
Ze vind het ‘wel-zijn’ belangrijker dan alsmaar ‘doen/handelen’. Ze noemt het de Wu-Wei bij dementie. Wu-Wei is kort gezegd ‘actief niet-doen’, ‘handelen door niet te handelen’. Dat wil niet zeggen dat ze achterover leunt… In tegendeel, ze kijkt met aandacht naar wat zich aandient, wat dat vraagt én haar en haar cliënten brengt. Om daarop waar nodig te anticiperen dan wel samen te zijn met wat er is. En daar kwaliteit uit te halen.
En natuurlijk kan ze ook iets voor je ‘doen of regelen’, maar wat iemand zelf kan ontneem ze niet. Je gaat niet bij haar achterop de bagagedrager, ze fietst samen op!
“Leef plezier en wat er voor degene die ik begeleid – én diens naasten/netwerk – toe doet, dat vind ik belangrijk in deze laatste levensfase, want dat is waar we het over hebben, en daar hoeven we niet geheimzinnig over te doen” aldus Klaartje Dullemond.
Binnen haar praktijk ‘Ruimte voor dementie’ is er volop aandacht voor zingeving, levensvragen, plezier & rouw.
Alles mag er zijn.
Daar ruimte voor maken.
En, er moet óók gewoon gelachen kunnen worden.
Klaartje werkt vanuit het principe van ‘Presentie’ van Andries Baart, die zich richt op rechtvaardige- en liefdevolle menselijke verhouden, waarin word gestreefd naar ‘er zijn met’ en zo ook ‘er zijn voor’ (een ander met een behoefte). Haar Wu-Wei uitgangspunt heeft hier veel verwantschap mee. Ook hier uit blijkt dat Klaartje anders werkt. Ze is er voor hen die ook anders zijn, de kunstenaars, de schrijvers, ‘de eigenheimers’.
Geef een antwoord