Kleuren horen – Synesthesie

Geef jij de klanken van liedjes automatisch een kleur in je hoofd? Poppen er specifieke kleuren in je hoofd op wanneer je een letter of woord leest? of proef je geuren/ smaken bij het horen van een bepaalde naam? Dan kan het zomaar zijn dat je synesthesie hebt.

Synesthesie is een wonderbaarlijk verschijnsel in de hersenen, het legt verbanden tussen de verschillende zintuigen. Daardoor kan het zijn dat een synestheet niet alleen een liedje hoort, maar tegelijkertijd ook kleuren om zich heen ziet of voelt. Synethesie is bij ieder individu anders. Mensen met synesthesie beschikken over een bijzonder talent.

Bij mensen met synesthesie werken de zintuigen op een bijzondere manier samen: een waarneming in één zintuig levert ook meteen een andere, extra waarneming op, vaak in een ander zintuig. Synesthesie is geen aandoening, geen ziekte. Mensen die deze vorm van informatie verwerking hebben, beschouwen het eerder als een zegen dan als een last.

Wat is synesthesie?

In Nederland heeft 2 tot 4% (1 op de 50) van de bevolking een bepaalde vorm van synesthesie. Synesthesie is een neurologisch fenomeen waarbij de stimulatie van één zintuig of cognitieve route onwillekeurig een automatische en vaak consistente reactie in een andere zintuiglijke of cognitieve route veroorzaakt. Met andere woorden, mensen met synesthesie kunnen bijvoorbeeld kleuren zien bij het horen van muziek, smaken proeven bij het zien van vormen, of getallen en letters associëren met specifieke kleuren.

Typen Synesthesie

1. Grapheme-Color Synesthesia: Dit is de meest voorkomende vorm, waarbij letters en cijfers automatisch en consistent worden waargenomen als specifieke kleuren.
2. Chromesthesia: Geluiden, zoals muziek of stemmen, veroorzaken het zien van kleuren, vormen en bewegingen. Hierover verderop meer …
3. Lexical-Gustatory Synesthesia: Woorden of geluiden worden gekoppeld aan smaken. Bijvoorbeeld, het woord “tafel” kan de smaak van chocolade oproepen.
4. Spatial Sequence Synesthesia: Numerieke sequenties (zoals kalenderdatums) worden gezien als punten in de ruimte, vaak in een specifieke en consistente vorm.
5. Number Form: Getallen worden gezien als mentale kaarten in de ruimte.
6. Mirror-Touch Synesthesia: Het waarnemen van iemand anders die wordt aangeraakt, veroorzaakt een soortgelijke sensatie op het eigen lichaam.
7. Personification: Getallen, letters, of zelfs dagen van de week worden waargenomen als persoonlijkheden.

 

Een voorbeeld van Chromesthesia:

Synesthesie komt in heel veel vormen en maten. Het kan dus zijn dat iemand die een tekst leest de letters in bepaalde kleuren ziet, maar ook dat hij of zij de smaak van iemands stem kan proeven of juist muziek naar kleuren kan vertalen.

Ook bestaat er de zogenoemde spiegelaanraking. Daarbij voel je ook pijn of aanraking op je eigen lichaam als je ziet dat iemand anders pijn heeft of aangeraakt wordt. Het mag duidelijk zijn: synesthesie is héél breed.

In dit artikel focus ik mij op de variant Chromesthesia waarin mensen muziek als kleur zien, omdat dit raakvlakken heeft met mijn praktijk en klankbeleving.

Hoe het werkt

Er is nog geen 100% duidelijkheid over hoe synesthesie ontstaat. Voor elke soort zintuiglijke waarneming heeft je brein een eigen gebied, waartussen verbindingen bestaan. Eén verklaring is dat synesthesie ontstaat doordat die hersenverbindingen simpelweg op een andere manier gebruikt worden.

Een andere verklaring is dat iemand met synesthesie veel meer hersenverbindingen heeft dan iemand met een ‘normaal’ brein. Men gaat er van uit dat iedereen die verbindingen heeft als ze geboren worden, maar ze verdwijnen naarmate je ouder wordt. Bij een synestheet blijven er dan bovengemiddeld veel verbindingen intact, waardoor een waarneming via je oor ineens ook een waarneming van je oog kan zijn. En dan kan een geluid dus ook een kleur hebben.

Hoewel de exacte oorzaken van synesthesie nog niet volledig begrepen worden, zijn er verschillende theorieën:

• Genetische Component: Synesthesie lijkt vaak erfelijk te zijn, wat suggereert dat genetische factoren een rol kunnen spelen.
• Neurologische Mechanismen: Er wordt gedacht dat er een verhoogde connectiviteit tussen zintuiglijke gebieden in de hersenen is. Dit betekent dat de hersengebieden die normaal gesproken gescheiden werken, bij synestheten meer met elkaar verbonden zijn.
• Ontwikkelingsverschillen: Mogelijk blijft tijdens de ontwikkeling een aantal zintuiglijke verbindingen intact die bij de meeste mensen uitvallen.

Tijdens de evaluatie van een klanktafel beleving hoor ik met regelmaat dat mensen kleuren hebben gezien en klanken hebben gehoord. De kleuren zijn per client verschillend maar veel waargenomen kleuren zijn zilver, groen, oranje en paars.

Waar zie je die kleuren dan?

Synestheten kunnen die kleuren op twee manieren zien. De één ziet het daadwerkelijk voor zich (als zij naar een a4’tje vol zwarte tekst kijken, zien zij alle letters met een specifieke kleur) en de ander ervaart het in zijn of haar hoofd (inbeelding / herinnering)

Billie, Pharrell & Lorde

Billie Eilish opende een tentoonstelling waarin elke kamer voor een van de liedjes van haar debuutalbum staat. Elke kamer heeft een eigen kleur, temperatuur, geur, textuur, vorm en cijfer, net zoals alles in haar hoofd. Billie: “I have incredibly intense synesthesia that plays a roll in every aspect of my life and is the reason I create what I create. Every room in the space is made for you to experience it the way I do.”

Pharrell geeft aan dat zijn toekomst als artiest zonder synesthesie misschien wel op losse schroeven zou staan. “It’s my only reference for understanding. The ability to see and feel this way was a gift given to me that I did not have to have. If it was taken from me, I’m not sure that I could make music. I wouldn’t be able to keep up with it. I wouldn’t have a measure to understand.”

Lorde maakte haar album Melodrama volledig aan de hand van haar synesthesie. Ze had een muur vol lyrics, aantekeningen en kleuren die de basis van het album vormden. Elke track had een eigen kleur met daarin verschillende tinten die de sfeer en teksten verder toelichtten. Als het album naar haar mening ‘te rood’ werd, paste ze net zo lang nummers aan tot ze de balans zag die ze wilde.

De kunstwereld doet ook mee

Volgens sommige onderzoeken komt synesthesie relatief een stuk vaker voor bij mensen met creatieve beroepen. Als je naar een kunstacademie gaat is de kans dat je mensen met synesthesie tegen het lijf loopt wel een stuk groter (7%) dan op een normale universiteit (2%).”

Iemand die ook muziek-kleur synesthesie heeft is de Amerikaanse kunstenares Melissa McCracken. Zij schildert vanuit haar synesthesie en doet dat soms ook met muziek. In een gesprek met Broadly vertelt Melissa hoe zij haar muzikale synesthesie vertaalt naar een doek.

“Een liedje ziet er niet altijd precies hetzelfde uit, het hangt er vanaf waar ik me op focus. Als ik ineens let op een baslijn die me nog nooit is opgevallen, kan het zijn dat daardoor het schilderij ook mee verandert. En als iemand anders met synesthesie hetzelfde liedje schildert, ziet het er vaak juist totaal anders uit! Het is echt heel persoonlijk hoe je een nummer voor je ziet.”

En hoe zit het dan met genres? Zijn daar wel overeenkomsten in te vinden? Melissa denkt van wel: “Expressieve muziek zoals funk is veel kleurrijker. Alle instrumenten, melodieën en ritmes creëren een sterk kleur-intensief effect. Gitaren zijn vaak goud en gebogen, piano’s zijn meer marmer. Ik schilder nooit countryliedjes, die zijn saai gedempt bruin.”

Ik denk dat er wel een algemene trend te zien is in hoe liedjes ervaren worden, maar dat ligt vooral aan de toonhoogte. Dat is een algemene associatie die zowel mensen mét als zonder synesthesie hebben: hoe hoger de toon is, hoe lichter de kleur wordt. Cliënten op de klanktafel zien vaak specifieke kleuren, ook zien cliënten kleuren tijdens behandeling met stemvorken. Daarspelen de zintuigen geluid, gevoel en kleur een rol bij.

Impact en Voordelen

• Creativiteit: Veel synestheten rapporteren dat hun ervaringen hun creativiteit en artistieke vaardigheden bevorderen. Bekende synestheten zijn onder meer de schilder Wassily Kandinsky en de componist Olivier Messiaen.
• Geheugen: Synesthesie kan het geheugen verbeteren. De associaties tussen verschillende zintuigen kunnen helpen bij het onthouden van informatie.
• Unieke Perspectieven: Synestheten kunnen de wereld op een unieke manier waarnemen, wat kan leiden tot nieuwe inzichten en perspectieven.

Negatieve gevolgen of uitdagingen zijn er ook. Met name mensen die meerdere synesthesie-varianten hebben. Alle prikkels die je binnenkrijgt nemen een extra ervaring met zich mee. Je kunt je voorstellen dat het heel vermoeiend is als jij bij bepaalde geluiden een smaak in je mond krijgt en dan óók nog dingen in extra kleuren ziet.

Uitdagingen

• Overstimulatie: De voortdurende stroom van zintuiglijke input kan soms overweldigend zijn.
• Misverstanden: Omdat synesthesie een relatief zeldzaam fenomeen is, kunnen synestheten zich soms onbegrepen of geïsoleerd voelen.

Kun je er ook vanaf komen?

Stel nou dat je die synesthesie helemaal zat bent en er vanaf wilt. Kan dat?

Diagnostiek

Er is geen standaard medische test voor synesthesie. Diagnostiek omvat meestal vragenlijsten, interviews en soms specifieke tests waarbij synestheten herhaaldelijk hun sensorische associaties beschrijven. Consistentie over tijd wordt gezien als een sleutelkenmerk van synesthetische ervaringen.

Onderzoek

Synesthesie is een actief onderzoeksgebied in de neurowetenschappen. Studies maken vaak gebruik van neuroimaging-technieken zoals fMRI en EEG om de hersenactiviteit van synestheten te bestuderen en te begrijpen hoe hun hersenen anders werken in vergelijking met niet-synestheten.

Chromesthesie: De Verbinding tussen Geluid en Kleur

Synesthesie biedt een fascinerend venster in de complexiteit en plasticiteit van de menselijke hersenen, waarbij de stimulatie van een zintuig of cognitieve pad leidt tot automatische, onvrijwillige ervaringen in een tweede zintuig of pad. Een van de meest onderzochte en bekende vormen van synesthesie is chromesthesie, waarbij geluiden automatisch kleuren, vormen en bewegingen in de geest oproepen.

Wat is Chromesthesie?

Chromesthesie, ook wel klank-kleur synesthesie genoemd, is een vorm van synesthesie waarbij specifieke geluiden of muzikale tonen een specifieke kleurperceptie oproepen. Mensen met chromesthesie zien kleuren als reactie op geluiden zoals muzieknoten, stemmen of omgevingsgeluiden.

Hoe werkt het?

Bij chromesthesie kan een bepaalde toonhoogte, klank of resonantie een specifieke kleurervaring oproepen. Dit kan variëren van persoon tot persoon. Voor iemand met chromesthesie kan bijvoorbeeld de noot C altijd rood lijken, terwijl de noot F groen lijkt. Dit verband is vaak consistent voor de betreffende synestheet, maar kan variëren tussen verschillende synestheten. Ook wel weer opmerkelijk als we kijken naar de chakrakleuren dan is het basis chakra rood (de noot C) en het hart chakra groen ( de noot F).

De 7 hoofd chakra’s in het kort:

Wortelchakra (Muladhara): kleur Rood, Toon C, 256 Hz
Gelegen aan de basis van de wervelkolom, geassocieerd met overleving en fysieke identiteit.

Sacraalchakra (Svadhisthana): kleur Oranje, Toon D, 288 Hz
Gelegen net onder de navel, geassocieerd met creativiteit en emotionele identiteit.

Zonnevlechtchakra (Manipura): kleur Geel, Toon E, 320 Hz
Gelegen in de buikstreek, geassocieerd met persoonlijke kracht en wil.

Hartchakra (Anahata): kleur Groen, Toon F, 341.3 Hz
Gelegen in de buikstreek, geassocieerd met persoonlijke kracht en wil.

Keelchakra (Vishuddha): kleur Blauw, Toon G, 384 Hz
Gelegen in de keel, geassocieerd met communicatie en zelfexpressie.

Derde Oog Chakra (Ajna): kleur Indigo, Toon A, 426.7 Hz
Gelegen tussen de wenkbrauwen, geassocieerd met intuïtie en inzicht.

Kruinchakra (Sahasrara): kleur Violet of Wit, Toon B, 480 Hz
Gelegen bovenop het hoofd, geassocieerd met spiritualiteit en verbinding met het universum.

Heling en Synesthetische Ervaring:

Voor synestheten kan klanktherapie extra dimensies van heling bieden doordat ze zowel auditieve als visuele (kleur) ervaringen hebben. Dit kan de effectiviteit van de therapie versterken, aangezien ze mogelijk een rijkere, multi-zintuiglijke ervaring hebben.

Praktijk ervaringen

• Meditatiesessies: Tijdens meditatie, wanneer een specifieke toon wordt gebruikt om een chakra te balanceren, ervaart  een synestheet visueel de kleur van dat chakra. Dit kan helpen bij de concentratie en versterking van de meditatieve staat.
• Klankbaden: In een klankbad, waarbij diverse instrumenten zoals drum, klankschalen, gongs, fluit  en stemvorken worden gebruikt, ervaart een synestheet een caleidoscopisch kleurenspel, wat een diepere ontspanning en bewustzijn kan bevorderen.
• Mantra’s: Het chanten van mantra’s zoals “OHM” kan voor een synestheet visuele effecten hebben die overeenkomen met de frequentie en resonantie van het geluid. Dit kan het gevoel van verbinding met het universele energieveld versterken.

Ik tracht ten alle tijden te achterhalen of iemand een synestheet is en welke verbindingen er gemaakt worden, om zodoende de sessie nog meer te personaliseren op basis van de unieke synesthetische ervaringen van de cliënt. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat ik specifieke klanken kies die positieve visuele kleuren oproepen bij de cliënt.
Voor de cliënt is het begrijpen en accepteren van synesthetische ervaringen een manier om ervaringen beter te integreren in het helingsproces. Dit kan bijdragen aan een dieper begrip en waardering van hun unieke percepties.

De verbinding tussen synesthesie en klanktherapie kan een rijk, multi-zintuiglijk helingsproces bieden. Door klank, tonen, resonantie en kleuren te combineren, kan een diepere, meer holistische benadering van chakra-balancering en energetische heling worden bereikt. Synestheten kunnen daardoor een unieke en krachtige ervaring van heling en welzijn ontvangen bij andersdanandersmassage.

Onderliggende Mechanismen

Neurologische Basis

De exacte neurologische mechanismen van synesthesie zijn nog niet volledig begrepen, maar er zijn enkele theorieën:

1. Cross-activatie Hypothese: Deze theorie stelt dat synesthesie voortkomt uit extra verbindingen tussen hersengebieden die normaal gesproken gescheiden zijn. Bijvoorbeeld, bij chromesthesie kunnen de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor het verwerken van geluid (zoals de auditieve cortex) extra verbindingen hebben met hersengebieden die kleuren verwerken (zoals de visuele cortex).
2. Disinhibited Feedback Hypothese: Deze theorie suggereert dat synesthesie kan optreden door een vermindering van de inhiberende mechanismen in de hersenen. Dit zou resulteren in ongewoon hoge niveaus van communicatie tussen verschillende hersengebieden.

Resonantie en Kleurperceptie

Resonantie

Resonantie verwijst naar de versterking van een bepaald geluid of frequentie. In de context van synesthesie kan resonantie bepaalde kleurenervaringen intensiveren. Mensen met chromesthesie kunnen bijvoorbeeld sterkere kleurervaringen hebben bij bepaalde resonantie frequenties in muziek of geluiden.

Toon en Kleur

Bij synestheten kunnen specifieke toonhoogtes overeenkomen met specifieke kleuren. Deze ervaringen kunnen worden beïnvloed door de resonantie frequenties van de tonen. Zo kan een hoge toon een heldere, levendige kleur oproepen, terwijl een lage toon een diepere, donkere kleur kan oproepen.

Ervaringen van Synestheten

Subjectieve Perceptie

Elke synestheet kan unieke en persoonlijke ervaringen hebben. Voor sommige synestheten zijn de kleurervaringen zo levendig en consistent dat ze een cruciale rol spelen in hun muzikale of artistieke werk. Bekende muzikanten zoals Pharrell Williams en kunstenaars zoals Wassily Kandinsky hebben gerapporteerd dat hun synesthetische ervaringen hun creatieve processen aanzienlijk beïnvloeden.

Voorbeelden van Chromesthesie

• Muziek en Kleur: Een synestheet kan tijdens het luisteren naar muziek een kleurrijke ‘lichtshow’ in hun geest zien, waarbij elke noot of akkoord een andere kleur heeft.
• Omgevingsgeluiden en Kleur: Alledaagse geluiden zoals het blaffen van een hond of het rinkelen van een telefoon kunnen spontane kleurwaarnemingen oproepen.

Invloed op Kunst en Muziek

Synesthesie, en met name chromesthesie, heeft een diepgaande invloed op de creatieve wereld. Kunstenaars en muzikanten gebruiken hun unieke ervaringen om werken te creëren die doordrenkt zijn met hun synesthetische percepties. Muzikale composities kunnen worden beïnvloed door de kleuren die de componist ziet bij verschillende tonen, terwijl schilderijen kunnen worden geïnspireerd door de kleuren die de kunstenaar ervaart bij het horen van bepaalde geluiden.

Conclusie

Chromesthesie biedt een uniek venster op de menselijke perceptie, waarbij de verbinding tussen klank, tonen, resonantie en kleur een rijke en boeiende ervaring creëert. Het benadrukt de complexiteit en veelzijdigheid van onze hersenen en toont aan hoe verschillend en individueel onze waarnemingen kunnen zijn. Synesthesie blijft een onderwerp van intensief onderzoek en fascinatie, dat ons helpt beter te begrijpen hoe we de wereld om ons heen ervaren.

Uniek

Synesthesie is en blijft iets wat voor veel mensen lastig te begrijpen valt. Het is ook voor iedereen uniek. Er is zelfs tussen verschillende synestheten geen overeenstemming over welke toon of klank nou welke kleur heeft, haha. Daar zijn onderling hele discussies over!

Mocht je zelf nou denken dat je een vorm van synesthesie hebt, dan is er de app SynQuiz om het te testen!